ŚREDNIOPOLSKIE KATALOGI MONARCHÓW I ICH ZWIĄZKI Z RETORYKĄ
| Main Author: | Magdalena Hawrysz |
|---|---|
| Format: | Article |
| Terbitan: |
, 2019
|
| Subjects: | |
| Online Access: |
https://zenodo.org/record/3241014 |
Daftar Isi:
- Streszczenie: Celem niniejszego szkicu jest wskazanie i opisanie związków pomiędzy retoryką a piśmiennictwem historiograficznym doby średniopolskiej, reprezentowanym przez katalogi monarchów. Szczególna uwaga została poświęcona poziomowi inventio, dispositio i elocutio nie tylko dlatego, że sfery te dobrze ilustrują wpływy oratorstwa na dziejopisarstwo, ale przede wszystkim ze względu na ich funkcje tekstowe. W artykule stawia się tezę, że retoryczne ukształtowanie katalogów monarchów w zakresie tego, co i jak pisano, sprzyjało pełnieniu przez tę formę piśmiennictwa trzech funkcji: 1) dydaktycznej, którą należy uznać za prymarną, a wynikającą z treści utworów, które szerzyły wiedzę o przeszłości państwa; 2) wychowawczej — wtórnej, choć nie mniej istotnej, realizowanej dzięki prezentacji wzorców osobowych; 3) propagandowej — naddanej, wynikającej z dwóch poprzednich — związanej z dążeniem do kształtowania tożsamości narodowej (wówczas pojęcie narodu odnosiło się do stanu szlacheckiego). Wśród analizowanych tekstów znajdują się katalogi, w których biogramy przyjmują postać bardzo syntetyczną — to swego rodzaju zdania sygnały o sporej sile oddziaływania wynikającej właśnie ze skrótowości. Bardziej rozbudowane konterfekty przybierają postać mowy popisowej. W katalogach można odnaleźć oba jej typy, czyli zarówno oracje pochwalne, jak i ganiące, z wyraźną przewagą laudacji (co dobrze służy funkcji perswazyjnej). Antyczna retoryka wypracowała modele mowy okolicznościowej, w których stałymi częściami były opis duszy, ciała i właściwości zewnętrznych. Te komponenty można odnaleźć również w katalogowych konterfektach oracjach, a ich szczegółowe wypełnienie realizuje się w postaci układu następujących elementów: prezentacja rodowodu + opis wyglądu + explicite nazwane cnoty/przywary + pochwała/nagana umysłu + relacja z czynów + apoteoza religijności + pośmiertna nagroda/kara. Wzmocnieniu wskazanych funkcji pełnionych przez katalogi dobrze służyło staranne ukształtowanie językowe. Spośród wielu występujących w katalogach tropów i figur w opracowaniu wskazuje się te, które szczególnie dobrze budują funkcje tekstu, a więc porównaniom do antycznych bohaterów, hiperboli (wyliczenia, duże kwalifikatory), zamilknięciu, sentencjom, idolopeom. 8 Magdalena Hawrysz Opisane zjawiska retoryczne obecne w średniopolskich katalogach władców pozwalają twierdzić, że poszczególne elementy konstrukcyjne oraz ich kształt językowy były odpowiedzią na oczekiwania odbiorców dobrze osadzonych w oratorskiej kulturze. Tym samym zwiększała się ich perswazyjna moc. Ponadto dzięki swej formie katalogi skutecznie pełniły funkcje dydaktyczne i wychowawcze, niekiedy odwołując się do zmyśleń, przeradzających się w powszechnie (nawet dziś) uznawane i wyznawane mity. Ten fakt nie dyskwalifikuje bynajmniej dawnej historii popularnej. Przeciwnie, przydaje jej rangę nośnika pamięci zdolnego kształtować i integrować wspólnotę. Przeważające apologetyczne opisy czynów władców ugruntowywały w Polakach Sarmatach przekonanie o wyjątkowości, budowały narodową dumę, konstruowały świadomość zbiorową. Obok kontusza i szabli — zewnętrznych zworników narodu szlacheckiego — uwspólniona wizja historii i przekazywany za jej pośrednictwem system wartości zapewniały duchową jedność wspólnocie szlacheckiej, stając się tym samym skutecznym narzędziem kształtowania tożsamości narodowej. Słowa klucze: retoryka, katalogi władców, genus demonstrativum, funkcja dydaktyczna, funkcja wychowawcza, tożsamość narodowa Middle-Polish catalogues of monarchs and their connections with rhetoric Summary: The aim of the present work is to identify and describe the relationship between rhetoric and historiographical writing of the Middle-Polish era, represented by catalogues of monarchs. Particular attention was paid to the level of invention, disposition and elocutio not only because of these realm illustrate the influence of oratory to historical writings well, but mainly due to their textual functions. The article puts out the idea that rhetorical shaping of catalogues of monarchs in terms of what and how it was written, contributed to the performance of three functions by this form of literature: 1) teaching, which should be considered as a primary, and arising from the content of the works that spread knowledge about the past state; 2) education — secondary, but no less significant, realized through the presentation of role models; 3) propaganda — added on, resulting from the two previous - associated with the desire to shape the national identity (the concept of nation referred to the noble status). Among the analyzed texts there are catalogues where biographies take a very synthetic form — these are kinds of sentence signals with a large force of impact resulting from brevity. More comprehensive counterfeits take the form of an epideictic speech. In catalogues both of its types can be found, that is both orations of praise and rebuke, with a clear predominance of laudation (that serves the persuasive function well). Ancient rhetoric elaborated commemorative speech models in which the fixed parts were the description of the soul, body and external properties. These components can also be found in the catalogue counterfeits-orations, and their detailed filling is realized in the system of the following elements: presentation of the ancestry + description of the appearance + explicitly called virtues/ vices + praise/reprimand of mind + relation of acts + apotheosis of religiousness + posthumous reward/punishment. The strengthening of the identified functions performed by catalogues well served the careful shaping of the language. Średniopolskie katalogi monarchówi ich związki z retoryką Among many tropes and figures found in the catalogues, attention was paid to those that particularly well build text functions, thus comparisons to ancient heroes, hyperbole (calculations, large qualifiers), silencing, maxims, idolopeyas. The described rhetorical phenomena present in the Middle-Polish catalogues of rulers allow saying that the individual components and their linguistic shape were a response to the customers’ expectations well embedded in the oratory culture. Thus they increased their persuasive power. Moreover, thanks to their form, catalogues effectively performed didactic and educational functions, sometimes referring to fabrications, turning into commonly (even today) recognized and revered myths. This fact by no means disqualifies the former popular history. On the contrary, the popular history is assigned the rank of memory carrier which is capable to shape and integrate the community. The predominant apologetic descriptions of the rulers’ actions primed the Poles-Sarmatians with the belief in the uniqueness built national pride, constructed a collective consciousness. In addition to the coat and sabres — external keystones of the noble nation — the common vision of history and system of values passed through it, provided the gentry community with the spiritual unity, thus becoming an effective tool for shaping national identity. Keywords: rhetoric, catalogues of rulers, the genus demonstrativum, didactic function, educational function, national identity